ظروف شیشه ای یا شیشه آلات آزمایشگاهی (Laboratory glassware) وسایل و تجهیزات مختلفی هستند، که در کارهای علمی آزمایشگاهی استفاده می شوند و اغلب از شیشه ساخته می شوند، ولی از شیشه های کوارتزی نیز ساخته می شوند. برای تولید ظروف یا شیشه آلات آزمایشگاهی، شیشه با روش های دمیدن، خم کردن، برش دادن و قالب زدن، به اندازه و شکل های مختلف درآورده می شود. ظروف شیشه ای یا شیشه آلات، در آزمایشگاه های شیمی، زیست شناسی و به ویژه در آزمایشگاه های شیمی تجزیه، بسیار رایج و پرکاربرد است. در بسیاری از آزمایشگاه ها برنامه های آموزشی برای نشان دادن نحوه استفاده از ظروف شیشه ای، هشدارهای ایمنی، نحوه استفاده از آن ها و مصرف صحیح آن ها در کاربردهایی که برای آن طراحی و ساخته شده اند، وجود دارد. ازآنجا که هر وسیله شیشه ای برای کاربرد خاصی ساخته شده است، این دوره های آموزشی برای افرادی که اولین بار با آن ها برخورد می کنند، بسیار مفید است.
انتخاب ظروف شیشه ای آزمایشگاهی
ظروف شیشه ای آزمایشگاهی معمولاً توسط شخصی که یک آزمایش خاص آزمایشگاهی را انجام می دهد، متناسب با نیازهای یک کار مشخص انتخاب می شود. این کار ممکن است به یک قطعه ظروف شیشه ای ساخته شده با نوع خاصی از شیشه نیاز داشته باشد. این کار ممکن است به راحتی با استفاده از ظروف شیشه ای کم هزینه و که به طور انبوه تولید شده است، انجام شود، یا ممکن است با دمیدن به یک قطعه خاص، توسط دستگاه دمنده شیشه ایجاد شود. این کار ممکن است نیاز به کنترل جریان سیال مذاب شیشه داشته باشد و ممکن است دارای الزامات متمایز تضمین کیفیت باشد.
انواع شیشه برای ساخت شیشه آلات آزمایشگاهی
ظروف شیشه ای آزمایشگاهی، بستگی به کاربردشان، از انواع مختلف شیشه ساخته شوند، که هر کدام قیمت و قابلیت های مختلفی دارند و برای کاربردهای مختلف استفاده می شوند. شیشه بوروسیلیکات (Borosilicate Glass) شفاف است و می تواند تنش گرمایی را تحمل کند. شیشه کوارتز (QG: Quartz Glass)، در دمای بسیار بالا مقاوم بوده و در قسمت های خاصی از طیف الکترومغناطیسی (برای مثال، محدود فرابنفش یا یو وی (UV) شفاف است. یعنی، تابش فرابنفش یا یو وی را جذب نمی کند و آن را از خود عبور می دهد. شیشه قهوه ای تیره یا کهربایی (اکتینیک)، تابش فرابنفش یا یووی و زیرقرمز (IR: Infrared) را بلوکه کرده و از خود عبور نمی دهد. شیشه های با دیواره ضخیم، در کاربردهای تحت فشار مقاوم بوده و برای ساختن ظروف شیشه ای با این کاربردها استفاده می شوند. شیشه سرخ شده یا فریتی (Fritted Glass) شیشه ای کاملاً متخلخل است و گازها یا مایات از آن عبور می کند. ظروف شیشه ای روکش دارشده به طور خاص برای کاهش وقوع شکستگی یا خرابی تولید می شوند. ظروف شیشه ای سیلان شده (سیلیکونیزه) به طور خاص برای جلوگیری از چسبیدن نمونه های آلی به شیشه عما آوری می شوند.
مثال هایی از ظروف شیشه ای آزمایشگاهی
انواع مختلفی از ظروف شیشه ای یا شیشه آلات آزمایشگاهی وجود دارد، که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از:
- بشرها (Beakers): بشرها ظروف شیشه ای ساده استوانه ای شکل هستند که برای نگهداری واکنشگرها یا نمونه ها استفاده می شوند. برای جوشاندن یک محلول و یا انجام یک واکنش برای تشکیل یک رسوب، از بشرها استفاده می شود.
- فلاسک ها (Flasks): فلاسک ها ظروف شیشه ای گردن باریک و اغلب مخروطی یا کروی هستند، که در آزمایشگاه برای نگهداری واکنشگرها یا نمونه ها استفاده می شوند. فلاسک ارلن مایر (Erlenmeyer flask) در آزمایشگاه شیمی تجزیه برای تیتراسیون یک نمونه مجهول با یک محلول استاندارد استفاده می شود. فلاسک فلورانس (Florence flask) و فلاسک شلنک (Schlenk flask) نمونه های دیگری هستند.
- بطری ها (Bottles): بطری ها ظروفی با دهانه های باریک هستند، که معمولاً برای ذخیره واکنشگرها و محلول ها یا نمونه استفاده می شوند. بطری های کوچک ویال (vials) نامیده می شوند.
- جارها (Jars): جارها ظروف استوانه ای با دهانه گشاد هستند، که ممکن است مهر و موم شده باشند. جارهای بل (Bell jars) برای ظروف خلاء استفاده می شود.
- لوله های آزمایش (Test tubes): لوله های شیشه ای با قطر و طول های مختلف هستند و برای نگهداری، مخلوط کردن یا گرم کردن مقادیر کمی از مواد شیمیایی جامد یا مایع، به ویژه برای آزمایشات و سنجش های کیفی (qualitative) استفاده می شوند.
- دسیکاتورها (Desiccators): از دسیکاتور یا خشکاننده ساخته شده از شیشه ضخیم، برای خشک کردن مواد، رطوبت گیری یا خشک نگه داشتن مواد استفاده می شود. دسیکاتورها به صورت شیردار و بدون شیر موجود هستند. برخی از دسیکاتورها به تحت خلاء قرار می گیرند.
- ظروف تبخیرکننده شیشه ای (Glass evaporating dishes): شیشه ساعت (Watch glasses)، در درجه اول به عنوان سطح تبخیرکننده استفاده می شود. البته از آن ها برای پوشاندن درب بشرها یا ارلن مایرها نیز استفاده می شود. شیشه ساعت ها با قطرهای مختلف در بازار موجود هستند.
- پتری دیش های (Petri dishes) شیشه ای: از پتری دیش های شیشه ای یا ظروف کشت، برای کشت سلول های زنده و میکروارگانیسم ها استفاده می شود.
- اسلایدهای میکروسکوپ (Microscope slides): نوارهای شیشه ای نازکی هستند، که برای نگهداری وسایل زیر میکروسکوپ استفاده می شود.
- استوانه های مدرج (Graduated cylinders): استوانه های مرج یا سیلندرهای درجه بندی شده، ظروف استوانه ای هستند، که برای اندازه گیری های حجم مایعات استفاده می شوند. برای برداشتن حجم مشخصی از یک محلول، که دقت زیادی لازم نیست، معمولاً از استوانه های مدرج استفاده می شود.
- فلاسک های حجمی (Volumetric flasks): بالن های حجم سنجی که به افتخار کاشف آن بالن ژوژه نامیده می شوند، برای اندازه گیری حجم مخصوص مایعات استفاده می شود. در شیمی تجزیه، برای درست کردن محلولی با غلظت دقیقاً مشخص و استاندارد از بالن های ژوژه با حجم های مختلف استفاده می شود.
- بورت ها (Burettes): بورت یک لوله شیشه ای شیردار و مدرج است، که از آن برای سنجش یا تیتراسیون یک محلول مجهول با یک واکنشگر استاندارد، استفاده می شود. محلول با غلظت معین یا استاندارد درون بورت ریخته شده و حجم هایی از آن به محلول مجهول که درون یک ارلن مایر است، افزوده می شود. برای پراکنده کردن مقدار دقیق یک واکنشگر مایع نیز از بورت استفاده می شود.
- پیپت های شیشه ای (Glass pipettes): از پیپت های شیشه ای برای انتقال مقادیر دقیق مایعات استفاده می شود. پیپت ها به دو نوع رایج تقسیم می شوند. پیپت های مدرج و پیپت های خجمی یا پیپت های حبابدار (پیپت های ژوژه).
- ابولیمترهای شیشه ای (Glass Ebulliometers): از ابولیمومترهای شیشه ای برای اندازه گیری دقیق نقطه جوش مایعات استفاده می شود.
- همزن های شیشه ای (Stirring rods): از میله های همزن با قطر و طول های مختلف، برای مخلوط کردن مواد شیمیایی استفاده می شود.
- مبردها یا کندانسورها (Condensers): از مبردها برای خنک سازی مایعات گرم یا بخارات استفاده می شود. در انواع تقطیر برای خنک کردن مایع بخار شده و تبدیل آن به مایع از مبرد استفاده می شود. برخی از مبردها به عنوان مبرد رفلاکس هستند و روی بالن های استخراج به منظور جلوگیری از تبخیر حلال استفاده می شوند.