محلول های ضدعفونی کننده، Antiseptic solutions

ضدعفونی کننده ها

ضدعفونی­ کننده­ ها و گندزاداها موادی هستند، که برای محافظت بدن، پوست، زخم ­ها و بافت ­های مخاطی استفاده می­ شود. ضدعفونی کننده­ ها برای کشتن یا حذف موجودات ریز و یا ویروس ­های روی بافت­ های زنده، مانند پوست سالم یا آسیب دیده و غشاهای مخاطی، استفاده می­ شوند. گندزداها برای کشتن یا حذف موجودات ریز و یا ویروس ­ها روی اشیای بی جان و سطوح (سرویس ­های پزشکی، دستگاه ­ها، تجهیزات، دیوارها، کف ­ها و مانند آن­ها)، استفاده می­ شوند. برخی فرآورده ­ها هم به عنوان ضدعفونی کننده و هم به عنوان گندزدا استفاده می ­شوند.

خواص فیزیکی و شیمیایی

تمام محلول ­های آبی ضدعفونی کننده با آب تمیز که جوشیده و سپس خنک شده است تهیه می ­شود. محلول­ ها درست قبل از مصرف تهیه می ­شود. در هر زمان، مقدار کم و مورد نیاز تهیه می­ شود تا تاریخ انقضای آن نگذرد. قبل از پر کردن بطری، ابتدا بطری­ ها با آب داغ شسته شده و خشک می ­شود. هرگز از چوب پنبه استفاده نشود، زیرا باعث آلودگی محلول ضدعفونی کننده، مانند کلروهگزیدین می­ شود. در برچسب روی بطری، نام محصول، غلظت اجزای تشکیل دهنده و تاریخ تولید قید شود.

انواع ضدعفونی کننده

اتانول و ایزوپروپانول: با توجه به خاصیت سریع عمل کردن (کمتر از ۳۰ ثانیه)، الکل ضدعفونی کننده مفیدی است و روی پوست سالم، قبل از خون گیری یا تزریقات از الکل استفاده می­ شود. همچنین، درپوش لاتکس ویال­ های تزریقی، ابتدا با الکل ضدعفونی می ­شود. الکل از بتادین سریع­تر عمل می ­کند، ولی ماندگاری آن کوتاه­تر است. الکل ۶۰ الی ۷۰% نسبت به الکل ۹۰ الی ۹۵% مؤثرتر است.

محصولات رایج: این محصولات، تمیزکنندگی، گندزدایی و خواص ضدعفونی کننده را برآورده می ­کند. فرآورده ­های  (۱) صابون ­های معمولی، (۲) شوینده­ ها، که برخی از آن­ها علاوه بر خاصیت شویندگی برای ضدعفونی کننده کردن دستگاه ­ها نیز استفاده می­ شود و برخی دیگر، علاوه بر شویندگی برای کف ساختمان و سطوح ضدعفونی کننده نیز به کار می­ روند. (۳) گندزداها، ترکیبات آزاد کننده گاز کلر، از این نوع هستند. (۴) ضدعفونی کننده، محلول ۱۰% یُد یا بتادین و کلروهگزیدین از این نوع هستند.

محصولات مکمل: سایر فرآورده ­ها براساس فعالیت ­های مورد نیاز، منبع تأمین، امکان دسترسی به آن و موارد دیگر استفاده می­ شود.

محلول­های الکلی مخصوص دست: محلول ­های مالشی به دست با پایه الکلی (ABH) برای ضدعفونی استاندارد دست ­ها استفاده می­ شوند. برخی از این محلول ­ها برای ضدعفونی کردن دست­ ها در عمل جراحی استفاده می ­شود. اثر باکتری کشی الکل، با یکبار استفاده و ماندگاری ۳۰ ثانیه یا دوبار متوالی و هر بار با زمان ۳۰ ثانیه­، فراهم می­ شود. حجم لازم برای مالش کامل دست ­ها، حدود ۳ الی ۵ میلی­ لیتر است. همه الکل ­ها و محصولات پایه الکلی قابل اشتعال هستند. بنابراین، برای ذخیره کردن و هنگام استفاده باید از نزذیکی یا تماس به منبع حرارتی (شعله یا برق) اجتناب شود.

محلول یدوفر یا بتادین: محلول ۴ الی ۷/۵% یدوفر یا بتادین برای ضدعفونی کردن پوست سالم، زخم ­های آلوده و مح ل­های مورد جراحی و همچنین، برای ضدعفونی کردن دست ­های جراحان استفاده می­ شود.

محلول ۲% گلوتارآلدئید: گلوتارآلدئید برای گندزدایی موارد حساس به گرما، که نمی­ توان آن­ها را با گرما یا اتوکلاو استیریل کرد، استفاده می ­شود.

ساولون: این ماده برای ضدعفونی کردن سریع ابزارهای پزشکی دست ­های کادر درمانی و به ­ویژه جراحان و برای پاکسازی زخم‌ها استفاده می­ شود. محلول ۱% آن برای ضدعفونی زخم‌ها و شستشوی پوست دست و بدن بسیار مناسب است. ساولن توسط صابون شسته و بی‌اثر می‌شود.

محصولات کمتر رایج: (۱) هیدروژن پراکسید ۳% یا ۱۰ حجمی، عامل ضدعفونی کنندگی دارد، اما برای تمیز کردن زخم­ های آلوده مفید است. به علاوه محلول ­های غلیظ آن برای جابه ­جایی و حمل و نقل خطرناک است.

(۲) ترکیبات جیوه مانند فنیل­ مرکوریک بورات، مربورمین (مرکوکروم)، مرکوربوتول (مرکوری) و تیمروسال (مرتیولات)، کمتر استفاده می­ شوند، زیرا اثرات سمی داشته و محیط زیست را آلوده می ­کنند.

(۳) هگزاکلروفن برای سیستم عصب مرکزی سمی است و کمتر استفاده می­ شود.

(۴) ائوزین گاهی به عنوان ضدعفونی کننده استفاده می ­شود.

 

کاربردها

مواد ضدعفونی‌کننده‌ از عفونت، سرایت باکتری­ ها و ویروس ­ها به دیگران، نابود کردن موجودات ریز و گندیدگی، جلوگیری می ­کنند. مصرف ضدعفونی‌کننده‌ها و گندزداها، برای تأمین سلامتی بسیار ضروری بوده و از عوامل مهم پیشگیری از بیماری‌ها به ویژه، بیماری‌های مسری است. تفاوت اصلی میان ضدعفونی‌کننده­ ها و آنتی‌بیوتیک­ها نحوه مصرف آن­ها است. مواد ضدعفونی‌کننده فقط برای استعمال خارجی مصرف می­ شوند، درحالیکه انتی ­بیوتیک­ها به صورت خوراکی یا تزریقی مصرف شده و وارد خون شده و عوارض کمی برای بدن دارند. همچنین، از مواد ضدعفونی‌کننده برای تولید مواد گندزدا نیز استفاده شده و به طور صنعتی استفاده می­ شوند.

 

روش­ تولید

تولید هریک از مواد موجود در فرآورده­ های ضدعفونی­کننده و گندزدا، در صنایع شیمیایی، با روش ­های پتروشیمیایی، تخمیری و یا روش ­های ویژه دیگری تولید می­ شوند. ولی، تولید محصولات مورد نیاز بازار، از طریق مخلوط کردن ماده مؤثره در حلال مناسب، معمولاً آب، با روش فرمولاسیون کردن تولید می­ شوند. بنابراین، امکان آلودگی محلول­ های ضدعفونی کننده با رسوبات تشکیل شده و جرم بافت­ های کشته شده موجود در آن­ها وجود دارد. برای جلوگیری از آلودگی، ملاحظاتی باید انجام شود: (۱) همه محلول­ های ضدعفونی کننده محلول در آب، با آب نوشیدنی موجود در شبکه آبرسانی تهیه شده و با آن رقیق شود. (۲) آبی که قبلاً صاف شده و جوشیده است، استفاده شود. (۳) محلول­ های ضدعفونی کننده پایه آب، حداقل برای مصرف یک هفته تهیه شوند. لذا، همیشه حجم­ های کمی درست شود تا از دورریزی و استفاده از محلول ­های تارخ گذشته اجتناب شود. (۴) هرگز محلول تازه تهیه شده به محلول ­های باقیمانده قبلی اضافه نشود، بطری­ های قبلی شسته شده، خشک شود و سپس با محلول جدید پُر شود. (۵) از چوب پنبه برای درب بطری­ ها استفاده نشود. (۶) نام و غلظت اجزای تشکیل دهنده محلول در برچسب بطری قید شود.

 

نگهداری و انبارداری

اکثر محصولات ضدعفونی­کننده باید به دور از نور مستقیم و منابع گرمایی قرار گیرند. لذا، معمولاً در ظرف‌های کدر نگه­داری می­ شوند. از چوب پنبه برای درب ظروف نگه­داری محصولات ضدعفونی­کننده نباید استفاده شود، زیرا باعث آلودگی محلول ضدعفونی کننده، مانند کلروهگزیدین، ساولون و بسیاری دیگر، می­ شود.

 

نکات ایمنی

مواد ضدعفونی­ کننده‌ و گندزدا، فقط برای استعمال خارجی است و از ورود آن‌ها به دهان، چشم، گوش و دستگاه تنفسی باید جلوگیری شود. برای مثال، از تماس ساولن با چشم و گوش باید جلوگیری کرد، زیرا ورود آن در گوش باعث بیماری کری می‌شود. از استعمال مواد ضدعفونی‌کننده با هم باید جلوگیری شود، زیرا امکان تداخل و تولید مواد خطرناک وجود دارد و ممکن است اثر یکدیگر را نیر خنثی کنند.

غلظت ماده ضدعفونی‌کننده باید متناسب و تنظیم شده‌ باشد، زیرا غلظت کم آن می ­تواند منجر به مقاوم شدن میکروب­ ها به ماده ضدعفونی­کننده شده و حتی باعث رشد بیشتر آن­ها شود. از طرف دیگر، غلظت زیاد ماده ضدعفونی­کننده باعث آسیب رساندن به بافت‌های بدن خواهد شد.